40 ting, sum eg hetta seinasta árið havi lært um tað at missa eitt barn

1: Sorgin er ein veldig, máttmikil megi. Tú kanst ikki taka ræðið henni, men mást lata hana taka ræðið á tær. Í øllum førum fyrsta árið, sum í løtuni er mítt erfaringsgrundarlag. Ein pápi skrivaði soleiðis: »sorgin etur teg, tyggir teg - og tá hon er liðug við teg, spýtir hon teg útaftur.« Hetta gevur góða meining í mínum høvdi. Tað eru ikki vit, sum verða liðug við sorgina - tað er hon, sum verður liðug við okkum.

2: Tú kanst ikki sleppa tær undan sorgini ella undirtrykkja hana. Hon krevur rúmd og nærveru. Roynir tú at skúgva hana til síðis, rakar hon teg bara harðari aftur seinni. Tú mást vera í henni og taka hana inn, hóast tað er tungt og hart og strævið, og hóast tú ynskir at flýggja.

3: Sorgin broytir teg. Sum ein pápi orðaði tað: at missa eitt barn er, sum tá tú hellir svarta máling í eitt hvítt málingablikk. Málingin skiftir lit. Verður døkkari. Og hon verður ongantíð aftur eins hvít og hon var.

4: Av seinastu 365 náttunum vildi eg mett, at einar 300 í onkran mun hava verið svøvnleysar - antin tí eg ikki fái sovnað ella tí eg vakni á miðjari nátt og má upp - ella tí eg ikki fái samanhangandi svøvn, men vakni allatíðina. Nógvar, nógvar, nógvar nætur hava als ongan svøvn unnað mær yvirhøvur.

5: Ringa samvitskan um alt tað, sum eg gjørdi skeivt og alt tað, sum eg ikki gjørdi, hevur hetta seinasta árið verið ein støðugur, drenandi og kvalandi fylgisveinur. Serliga um næturnar havi eg merkt køldu og óunniligu nærveruna av ringu samvitskuni. Og onkuntíð havi eg óttast, um hon mundi fara at gera enda á mær.

6: Eg hugsi, at tú antin verður bleytari ella harðari av at missa eitt barn. Tað eru bara tveir møguleikar, so vítt sum eg dugi at síggja tað.

7: Hóast tú missir eitt barn, hvørvur tað ikki. Eg hugsi enn akkurát líka nógv um Benjamin, sum eg hugsi um mínar døtur, sum eg havi eftir. Tá tú verður mamma, fært tú eina nýggja tankaliga dimensjón, sum støðugt melur um børnini - bæði tilvitað og ótilvitað. Og tað steðgar ikki, hóast barnið doyr.

8: Deyðin broytir ikki kærleikan. Tú elskar barnið á sama hátt, hóast tað ikki longur er her.

9: Tað sær pent og ruddiligt út at seta sorgina upp í fasur, sum man fer ígjøgnum fyri síðani at koma út aftur hinumegin. Men her má eg bara staðfesta: Sikken nakað humbukk. Tað er ikki eitt fitt, lítið skema við einum føstum mynstri og so kemur tú yvir tað. Tað er KAOS. Enn. Eitt ár seinni. 

10: Umframt óberandi missin av barninum, missir tú hartil ein stóran part av tínum egna samleika. Tínum dreymum. Tínum hugsanum. Tínum støðufesti. Tínum tryggleika. Tínum ætlanum. Tínum evnum at taka avgerðir. Tíni gleði og humori. Tínum toli - bæði við tær sjálvari og øðrum. Tíni heimsfatan. Tínum evnum at gjøgnumskoða og greina. Tínum áræði. Tínum mótstøðuføri. Tú missir í stóran mun teg sjálva burtur - og tað ger tað so ótrúliga torført at koma fyri seg aftur. Tí alt er broytt - eisini mátin tú sjálv hugsar, handlar og reagerar. Tú kennir einki aftur og hevur eingi kend ýti at peila teg eftir. 

11: Og genturnar hava - umframt at missa beiggja sín - eisini mist so nógv annað, til dømis vanliga huglagið í heiminum og foreldrini, soleiðis sum tey vóru áðrenn. Tað er eisini ein realitetur,  sum gevur ringa samvitsku - og sum harmar meg. Tí havi eg brúkt sera nógva orku uppá at minimera broytingina so frægt, sum gjørligt (uppá bekostning av ymsum øðrum). Tí »man eigur at liva fyri tey livandi, ikki tey deyðu«, sum ein so vís mamma segði mær, eftir at hon misti dóttur sína. 

12: Í sorgini eru vit øll einsamøll. Eingin syrgir eins - og eingin syrgir júst tað sama, tí eingi sambond ímillum menniskju eru eins. 

13: Kortini er tað so fjálgandi at merkja, at tú ikki ert einsamøll í einseminum. Sum á høgtíðum og merkisdøgum, tá fólk sendu mær heilsanir. Sum á hansara føðingardegi, tá fólk gjørdu vart við, at eisini tey mintust. Sum í dag - á hansara himmalføðingardegi - nú fólk koma á gátt, bera mær blómur, skriva til mín og vísa, at tey eisini minnast og seta eina heilsan á grøvina. Eg kann ikki seta orð á, hvussu fjálgandi tað er - í hesum stóra einseminum - at merkja umsorgan. At merkja, at onnur eisni minnast - bæði hann og okkum. Á nýggjárinum hugsaði eg, at 2018 hevði verið eitt heilt ígjøgnum grúsomt ár. Tað var tað eisini. Men ikki bara. Tí eg var mangan ovfarin av umsorganini, sum so nógv fólk so ofta hava víst okkum hetta seinasta árið. Takk! 

14: Eg tosi nógv um Benjamin. Men ikki altíð við einum tristum tóna. Onkuntíð eru tað bara gerandissligar staðfestingar: »Honum dámdi eisini so væl hetta.« Ella »vit upplivdu einaferð við Benjamini, at.. « . Tað er ikki fyri at fáa fólk at kenna seg illa ella fyri dyrka hann, nú hann er farin. Hann er bara ein so stórur partur av mínum royndum - og harvið mær sjálvari - og eg kann ikki amputera tað, hóast hann ikki er her longur.

15: Sorgin er ikki ein kronisk støða. Hon er allatíðina nærverandi, men eisini allatíðina umskiftandi. Tað er upp og niður. Onkuntíð fleiri ferðir sama dag. Gleði og sorg spretta av somu rót, so onkuntíð kemur sorgin mitt í látrinum. Og onkuntíð kemur láturin mitt í grátinum. Tað eru tvær síður av somu søk. Mangan eru tað bæði sorg og gleði í senn.

16: Smáu tingini gerast brádliga stór. Og slíkt, sum vanliga verður mett at vera stór ting, gerst knappliga so óbetýðiliga smátt. 

17: Sama hvussu fyrireikað vit halda okkum vera uppá deyðan, so kunnu sorgin og saknurin kortini koma óvart á. Og deyðin eisini, fyri tann saks skuld. 

18: Tá fólk bjóða sær til at hjálpa við ítøkiligum tingum, lær teg so at siga ja-takk. At fáa døgurða og at fólk hava tikið sær av gentunum, hevur verið gull vert fyri meg. Og so støðugt at merkja, at fólk eru har - og tíma at blíva við at lurta. Fyri onkran annan er tað ivaleyst okkurt annað, sum hjálpir. Men tá man altíð hevur klárað alt sjálv kennist tað í fyrstuni sum eitt niðurlag at skula taka ímóti hjálp. Tað er tað ikki. Tað er gott og vælsignað bæði fyri teg og fyri tey mongu, sum so fegin vilja lætta um, men ikki vita hvussu. 

19: »Sig bara til, um tað er nakað, eg kann gera« er vælmeinandi, men óbrúkiligt. Tí man sigur ikki til. Í fyrstuni veit man ikki, hvat man skal biðja um og man er slett ikki er før fyri at biðja um hjálp - og seinni kemur man sær ikki. Nú veit eg, at eg heldur skal bjóða mær til at hjálpa við onkrum ítøkiligum - og seta dag og klokkutíð á, so tað verður lættari at svara jatakk ella neitakk. Ikki »skal eg ikki gera tær døgurða onkran dagin?« men »eg geri tær døgurða í morgin kl 18. Hvat sigur tú til tað?«  ella »Eg komi forbí í morgin kl 10 og so leggja vit allan hendan dungan av nývaskum klæðum saman. Hvat sigur tú til tað?«

20: Hav børnini við. Allanvegin. Allatíðina. Tað nyttar einki at krógva nakað fyri teimum. 

21: Mangan kemur hjálp, uggi og trúfesti frá óvæntaðum fólkum. Lær at siga takk. Kanska onkur ikki traðkar til, sum tú hevði væntað. Lær at fyrigeva. 

22: Sama hvussu ilt tú ímyndar tær, at man fær av at missa eitt barn - so er tað nokk eina millión ferðir verri. 

23: Tað er ókey ikki at gráta. Onkuntíð kann eg helst tykjast køld og "komin yvir tað", tí eg ikki gráti, tá onnur, ið tosa við meg, fara at gráta. Kanska havi eg tá grátið alla náttina. Kanska havi eg tá leingi mannað meg upp til at fara út og havi fikserað mær kenslur og andlit fyri at verja meg sjálva. Kanska eri eg júst í eini góðari løtu, har sorgin ikki reiðiliga fær fastatøkur á mær. 

24: Tað er ókey at gráta. Vísindaliga er tað vist ikki prógvað, at grátur hjálpir. Hjá mær er tó eingin ivi. Hann linnar og sissar - og skolar tann stóra klumpin í bringuni burtur. Av og á er tað óvæntað og knappligt - men av og á má eg uppsøkja grátin fyri at loysa upp, tá eg ikki fái luft. Tað hjálpir - sama hvat vísindin sigur. 

25: Seinastu døgnini ella tímarnir koyra á replay í huganum. Umaftur og umaftur. Tað hevur í øllum førum verið so hetta fyrsta árið eftir deyðan. 

26: Sorgin kann fáa teg at umhugsa títt lív, tíni mál og tíni virði. Tú traðkar út úr hamstarahjólinum - og tað er ikki altíð tað býttasta, tí knappliga sært tú alt klárari. 

27: Onkuntíð heldur tú, at tú ert í ferð við at blíva ør, tí tú veist einki og sært als einki klárt. 

28: Hetta fyrsta árið havi eg verið merkt av undantaksstøðu. Ein syrgjandi mamma skrivaði, at tá man missir eitt barn, átti man at fingið eitt syrgiband um armin, so øll vistu, at her er eitt fólk í undantaksstøðu, sum ikki megnar tað sama, sum man vanliga væntar av vaksnum fólki. Sum krevur serlig atlit. Fyrr klæddu tey seg í svart. Kanska skuldi man innført tað aftur. Tað hevði eisini forðað fyri fleiri misskiljingum og sárum støðum.

29: Merkisdagar og høgtíðir eru sera svár. Allur desember er til dømis sum ein tjúkk toka í mínum høvdi. Allar tyngsti dagurin eftir ta fyrstu tíðina var tó fyri meg uttan iva hansara føðingardagur.  

30: Fólk gera meg ikki kedda av at tosa um Benjamin, nevna hann við navni ella staðfesta at hann manglar. Tvørturímóti fær tað mítt hjarta at syngja av gleði. Tí tað ger sorgina eitt lítið vet minni einsama at síggja og merkja, at eg ikki eri einsamøll um at minnast hann. Nevnið hann, tosið um hann, flennið at onkrum, hann gjørdi, spyrjið um hann, skrivið mær boð um, hvussu hann onkursvegna hevur gjørt inntrykk, hvussu tit minnast hann. Ella setið blómur ella ljós á grøvnina. Tað gleðir meg, tí eg óttist, at hann skal hvørva og at verðin skal halda á, sum um hann aldrin var. Og tann tankin er ikki til at bera. Tað er hin annar deyðin. 

31: Einasti uggin - einasta ljósið í øllum hesum ruðuleikanum - er fyri meg trúgvin á, at hann nú hevur tað betri og at vit síggjast aftur. Einasta troystin, sum er at fáa, er hin himmalska. Eingi onnur orð røkka enn slík, sum til dømis hesi:... vinur okkara er sovnaður, men Eg fari at vekja hann upp úr svøvni. (Jóhannes 11.11). Eg havi seinasta árið havt eina stóra trongd til at leitað mær ugga í trúnni. Og eg finni ikki ugga nakra aðra staðni.  

32: Eitt ár er farið. Fyri øll onnur. Eg siti enn við hansara seinastu, stuttu sjúkralegu. 

33: Í løtuni eri eg sjúkameldað frá arbeiðnum. Við sterkari strongd. Men sorg er eitt slag av strongd. Øll skipanin er ovbyrjað av hesi støðuni, sum eg ikki havi megi til at loysa ella linna. Sorgin er eitt bál, sum logar av míni orku. Og tí megni eg ikki tað, eg plagi. Tað er ein torfør sannkenning at muga geva skarvin yvir, men sjúkameldingin hevur hjálpt mær at raðfesta, hvat hevur størstan týdning fyri meg. Man kann ikki alt, tá orkan er avmarkað. 

34: Sorg er ikki bara ein kensla. Hon er eisini ein kropslig reaktión. Kroppurin er tungur. Hvør rørsla er tung. Tú orkar einki. Hon er eisini ein kognitiv reaktión, tí heilin fungerar slett ikki í somu umdrejningum, sum hann plagar. 

35: Tað er gott og neyðugt at finna gleði og stuttleika aftur. Kanska kemur tað av sær sjálvum - kanska skalt tú (sum eg) tilvitað royna at leita eftir tí. Ger tað, sjálvt um tað er hart og sjálvt um tað stríðir ímóti. Tí tað er gott at flenna, syngja og dansa. Og meðan tú gert tað, er sorgin kortini við, beint undir skorpuni. Men tað er gott kortini. 

36: Deyðin er nú merkiliga nærverandi. Og tankin: »man eg nakrantíð síggja teg aftur« vitjar ofta, tá eg eri saman við fólki. Tað gevur lívinum eitt heilt annað endaligt perspektiv.  

37: Ein skjeyt upp, at tá man missir eitt barn, átti tað at verið ein skipan nett sum barsilsskipanin, sum staðfestir, at tú hevur rætt til so og so nógvar mánaðir heima við lønarligari kompensatión. Og eins og við barsilsskipanini kundi tú so farið aftur til arbeiðis, um tað kendist rætt fyri teg ella tú hevði orkuna til tað. Men rætturin at syrgja sítt barn átti kanska at verið umrøddur og viðgjørdur - og tryggjaður...

38: Sorg suckar. Tað er so strævið at vera kedd og trist og gráta - at liva í nalvapilkaríi og líta inneftir allatíðina - og tað er so sera fjart frá mær og míni natúru. Eg orki ikki at vera her, sum eg nú noyðist at vera, og onkuntíð hevði eg ynskt at fingið eina pausu. Mest av øllum frá mær sjálvari og tí spennitroyggjuni, sum sorgin kann kennast sum. 

39: Eg royni av øllum alvi at fóta mær. Tí gera leiðandi viðmerkingar sum: »Nú gongur tað betri, ha?« Ella: »Nú er tað ringasta yvirstaðið, ha« mær einki gott. Slíkir spurningar fáa meg bara at føla, at eg ikki geri tað nóg gott. At tað ikki gongur nóg skjótt. At eg ikki dugi nóg væl at syrgja og koma víðari. Og undirliggjandi í hesum spurninginum hoyri eg hetta: Nú hevur tað ikki so nógv at siga longur, at hann doyði, ha? Og tað kann eg ikki svara játtandi til, hóast eg sjálvandi nú eri eitt annað stað í sorgini, enn júst tá tað hendi. 

40: At syrgja hevur tíð sína, segði prædikarin, og tað stendur í stórari andsøgn við kappingarsamfelagið, her vit støðugt skulu avrika maksimalt og tí ikki hava stundir til at ganga heima og "bara" syrgja. Men prædikarin visti. Tí vit noyðast at geva sorgini sína tíð. Og hvussu long tann tíðin er, er ymist. Tað veit bara tann syrgjandi. 

Anyone can master a grief but he that has it
William Shakespeare, Much ado about nothing