eydna og sorg

Hesar hypotetisku vendingarnar.  Tær verða nú brúktar allatíðina..  Sum tá vit fóru í konfirmatión hendan sunnudagin, og eg ikki fekk hildið tárunum aftur, tí Benjamin gleddi seg so nógv til sína egnu konfirmatión, sum hann mundi fingið við, tí hon skuldi vera komandi ár. Hann mundi sloppið at upplivað at verið heiðraður, og vit mundu so smátt farið undir fyrireikingarnar - at bókað høli, at tosa við prestin, at gera nýggj føroysk klæði osv. Sum tá vit spældu fasta familjufótbóltsdystin í Gundadali - stór og smá - sum Benjamin elskaði! Hann plagdi at flenna og liva við, ongantíð so nógv, sum tá tað gekk hart fyri seg. Einaferð koppaði hann - og meiri enn einaferð brotnaðu felgurnar á koyristólinum. Hann plagdi at vera mitt í rokanum. Og hann plagdi at  elska tað!  Sum tá stóra spabaðið - ið var bílagt desiderað til Benjamin, tí einki var so gott fyri hansara kropsligu vælveru sum heitt vatn - nú ein dagin stóð í túninum. Hann burdi havt upplivað ...

Páskirnar. Tær hava mongu seinastu árini verið mín yndishøgtíð. Ljósar, róligar og nærverandi. Ikki so strongdar, sum jólini mangan blíva. Góð tíð, róligt tempo og lív. Bæði hitt jørðiska, várliga. Og tað himmalska. Páskirnar geva stundir at hugsa. Aftur í ár eru tær, sum tær altíð hava verið - men kortini eru tær í ár sum ongantíð fyrr. Tí eins og á hvørjum ári hoyra páskirnar og grøvin óloysiliga saman. Men ongantíð fyrr hevur grøvin verið so ítøkilig fyri mær, sum nú, tá eg einar tvær ferðir dagliga vitji Benjaminsa grøv. Spurningurin um, hvat hendir tá man doyr, hevur altíð verið ein áhugaverdur eksisteniellur spurningur, sum eg mangan havi diskuterað - men við eini ávísari fjarstøðu. Tí sum flestøll onnur havi eg havt so ilt við veruliga at fata deyðan. Nú er hann so sera ítøkiligur. Dagliga nærverandi. Og tí er tað abstrakta "hvat hendir tá man doyr?" nú blivið til tað grúsomt konkreta "hvar er Benjamin nú?" Ikki longur hypotetiskt - men veruligt...

Aftur ein svøvnleys nátt, har eg skifti ímillum at hava andvekur og hava marruna. Eg droymdi, at eg lá í grøvini hjá Benjamin. Eg merkti hansara kalda kropp og eg kendi angan av honum. Ikki sum hann angaði, tá hann var livandi, men tann kvalmandi søta angan av líki. Eg sá uppundir takið av flagi, sum eg nú havi lagt á grøvina, og í røturnar av krokusunum, sum eg í vikuni setti niður í hópatali. Eg vaknaði av ógvusliga súgvinum í búkinum - klumpinum av myrki, sum er fluttur inn í mín kropp og sum nú serliga kemur fram um náttina. Aftur í nátt koyrdu tankarnir í klingur - lupu á meg aftur og aftur og prikaðu meg við, hvat eg átti at havt gjørt øðrvísi. Nú eri eg við at venja meg við hetta. Eg veit, at tað hjálpir at lesa. Eg las um hvat hendir, tá vit missa eitt barn. Um skuldarkenslur, positiva psykologi, New Age, spiritualitet og religión. Um hvat vit hava ræði á - og hvat vit als ikki hava ræði á. Um hvussu andin í tíðini nú leggur upp til, at vit sjálvi smíða okkara eydnu. ...

Í bókini »When Breath becomes Air« hjá Paul Kalanithi, tosa høvuðspersónurin, Paul, sum hevur fingið staðfest ólekiligan krabba, og konan, Lucy, um, hvørt tey skulu fáa sær eitt barn. - Men fer tað, at tú skalt siga farvæl við títt nýfødda barn, ikki bara at gera deyðan enn pínufullari? spyr Lucy. - Hevði tað ikki verið veldigt, um tað var so? spyr Paul afturímóti. Lívið snýr seg ikki um at sleppa undan líðing. Og lættasti deyðin er ikki neyðturviliga tann besti. Skalt tú hava ein lættan deyða - ella skalt tú ikki syrgja ov nógv, tá tú missir - so er at investera so lítið í lívið, sum gjørligt. Lata vera við at investera í tíni næstu. Tú jú meiri tú fevnir lívið og jú meiri tú elskar, jú verri verður deyðin. *** Halt kipp ikki, Benjamin, sum vit hava havt tað gott saman. Halt kipp ikki, sum vit tóku allan skalan, sum hann var - heilt frá deyðsangist um títt lítla, mangan so sjúka kroppiskinn til tær heilt stóru upplivingarnar við markleysari gleði kring heimin. Vit livd...

Eg sá einaferð eina samrøðu við eina kvinnu í Rwanda. Hon varð fangað í ógvusliga blóðbaðskrígnum millum hutu'ararnar og tutsi'arnar. Eg minnist ikki, hvønn bólk, hon hoyrdi til, og tað kann eisini gera tað sama. Hon greiddi frá, at hon flýggjaði við 2 ára gamla barni sínum, tá hermenn komu. Teir fingu tey aftur. Við machetum sínum kubbaðu teir barnið í tvey. So fóru teir. Eg sat og hugdi at samrøðuni við hesa stoisku kvinnuna í míni hvítu leðursofu í Havn og helt um mína 2 ára gomlu, sovandi Óluvu Lín. Hon greiddi frá, at hon rópti á teir, bønaði teir um at drepa hana eisini. Teir flentu at henni. Hon tosaði róligt. Nøgternt. Pakkaði einki inn, men penslaði heldur einki út. Eg græt. Um hana og um son hennara. Royndi at seta meg í hennara støðu. Tí stúrsaði eg við, tá hon síðani róliga staðfesti at, hon hevði fyrigivið gerningsmonnunum. Hon hevði seinni tosað við teir andlit til andlits. Teir bóðu um fyrigeving. Hon gav teimum hana. Hon mátti sleppa tí, segði hon...

Tað eru nógv, sum nýta hugtøkini "rættvísi" ella "órættvísi" um ymiskt, sum hendir á lívsleiðini. Tá Benjamin varð føddur, var tað til dømis av nógvum skýrt sum "órættvíst", at hann skuldi fáa so mein brek at stríðast við frá føðingini. Nú hann er farin, verður hugtakið "órættvísi" eisini sett í samband við deyða hansara. Sjálv havi eg ongantíð hildið, at lívið kann metast út frá hugtøkunum  rættvísi ella  órættvísi.  Lívið er, sum lívið er. Tað er hvørki rættvíst ella órættvíst. Tað er á einum heilt øðrum skala. *** Hugtakið um rættvísi er eitt menniskjansligt fyribrigdi. Fyri at kunna klassifisera nakað sum verandi rættvíst ella órættvíst, mást tú hava ein skala ella ein stiga fyri at kunna meta um. Í rættinum eru slíkir stigar. Hevur tú gjørt hetta , verður tú sektaður soleiðis . Hevur tú gjørt hatta , er sektin øðrvísi. Nakað fyri nakað er rættvíst, halda vit. Nakað fyri einki ella einki fyri nakað - tað er órættvíst. Men ...

Tá Benjamin var sjúkur, var hann mangan veruliga sjúkur. Nógvan fepur, spýði illa, iltkrevjandi og ofta ordiliga slækkur. Tíðina, tá vit bæði búðu í Danmark, skrivaðu og ringdu fólk ofta fyri at vita, hvussu tað gekk. Um hann tá var sjúkur, plagdi eg ofta at svara við hesi regluni úr filminum »As good as it gets«: Her er too much reality for a Saturday night. For nógvur realitetur fyri eitt leygarkvøld. Góð regla, helt eg. Sigandi. Men nú... nú er hendan góða, sigandi reglan ikki longur ein komandi-farandi støða. Nú er tað hinvegin blivið ein kronisk støða. Eg orki illa at fara út millum fólk - nú fimm og eina hálva viku, síðani Benjamin fór. Eg orki ikki eyguni, sum eg billi mær inn verða send mær, og eg orki so illa at verða konfronterað við deyða Benjamins frá fólki, eg ikki kann forútsíggja fara at koma at heilsa uppá. Eg orki ikki, at tey koma yvir at heilsa - men samstundis orki eg heldur ikki, at tey ikki gera tað. Av hesum báðum ringu valunum, er tað kortini betr...

Hvat skal man siga og hvat skal man gera, tá onkur missir eitt barn - ella ein kæran? Her er ein listi yvir tað, sum hjálpti okkum væl: 1: Ver har. Tað ringasta, tá fólk eru í kreppu, skelki og so djúpari sorg - sum tey als ikki kann fata fyrstu dagarnar - er helst at vera einsamøll. So far. Ver har. Steðga so stutt ella so leingi, sum støðan leggur upp til. Men far. Sum ein segði: tá eg ikki orkaði fleiri fólk, stongdi eg hurðina. Men at hoyra, at fólk tóku í lásið gav mær stóran ugga. Hjá mær eru tað vitjanir og uppmerksemi frá øðrum, sum hava hildið mær frá at søkka heilt til botns. Fólk, sum hava grátið við mær, tá eg havi grátið, sitið hjá mær, tá einki var at siga og prátað um annað, tá støðan var til tað. Fólk, sum ikki vistu, hvat tey komu til, men sum kortini komu ❤ 2: Ikki hugsa um, hvat tú skalt siga, tí einki er at siga. Orð strekkja ikki til. Nógv tær bestu heilsanirnar eru tey, sum koma fyri at geva mær eitt klemm ella taka í hondina á mær við orðunum: »eg veit ikk...

All men think all men mortal - but themselves. Tað skrivaði Edward Young í 1740'unum í verkinum: Night thoughts on Life, Death and Immortality. Øll menniskju vita, at øll menniskju skulu doyggja - uttan tey sjálv. Hetta uppsummerar nakað av tí, eg havi hugsað nógv um, síðani Benjamin fór. Tí tað tykist, sum at vit hegnisliga útiláta okkum sjálvi, tá deyðin kemur inn í líkningina. Vit klára væl at skilja líkningina: Lívið, deyðin og øll hini. Men tá tað snýr seg um okkum sjálv, ljóðar líkningin: Lívið og vit (og møguliga deyðin, tá vit eru vorðin 120 ár og mett av døgum - men tað verða vit tíbetur ongantíð. Ikki vit.) ** Tá fólk til dømis fáa boð um, at tey hava krabba og einki er at gera, hvussu reagera vit tá? Hvat siga vit? Hvat hugsa vit? - Oyss, tað er forferdiligt. Fyristilla tær, at fáa boðini um, at tú skalt doyggja. Fyristilla tær at vita, at lívið skal enda. Og børnini? Og familjan? Forferdiligt hjá teimum øllum. Tað sama gjørdi seg galdandi, tá Benja...

Í eini bók, sum eg havi keypt til genturnar, nevnd "Hvordan man har en usynlig bror", eru millum annað hesar báðar síðurnar. »Ósjónligi beiggin sendir tær tekin um, at hann hugsar um teg - til dømis ein summarfugl.« »Onkuntíð vísir hann seg sum ein ælaboga - tá kanst tú ynskja« Í kvøld vóru vit úti á kirkjugarðinum. Tað var kalt og myrkt, og vit fóru øll úr bilinum og stóðu eina løtu hjá grøvini og hugdu at lyktunum, vit hava sett báðumegin fyribilssteinin. Tær logaðu so friðarliga við heitum, gulum ljósi. So gánaðu vit øll, hugdu upp í myrka, stjørnuklára himmalin - og róptu hart: GÓÐA NÁTT, BENJAMIN! Fyrst eg. So Ragnar. So Óluva Lín. Og síðani Vársól, sum rópti: Nátt, Benaniiiin! Rópini skóru ígjøgnum kvirruna í kirkjugarðinum og vóru enn ikki tagnað, tá himmalin knappliga fór at flimra. - Hvat er hatta, spurdi eg Ragnar, og hugsaði, at onkur mundi hava tendrað ein ljóskastara. Men tá skar tað seg av álvara ígjøgnum kvøldarmyrkrið og sást skjótt eftir...

Eg havi í dag funnið eitt sindur av Benjaminsa lyndi fram. Tað kom sum eitt skot, tá sangurin Sky full of stars kom frá á Rás2. Sky full of stars, sum vit bæði so ræðuliga ofta hava havt for frá, dansað til og sungið til. Góðar leygardagar, meðan Benjamin maskaði og eg vaskaði. Og nú gav hann knappliga eina heilt nýggja meining. I don't care, go on and tear me apart I don't care if you do, oh oh, oh 'Cause in a sky, 'cause in a sky full of stars I think I saw you Pínan er prísurin fyri at elska. Eg má bara finna ein nýggjan máta at brúka alt tað, sum eg átti at givið tær. Eg má brúka tað væl. Eg skal geva tær hjarta mítt á ein nýggjan hátt. Áh hvat hendan pínan kortini er ein lítil prísur at rinda fyri at hava sloppið at átt teg. Áh hvat eg eigi at koma mær uppúr hesum myrkrinum og heldur minnast teg við allari tí gleðini, sum tú umboðaði og rúmti. Eg leggi einki í, um eg skal slítast sundur, um tað er prísurin fyri teg. Tað taki eg við gleði! Og ...

Í sanginum You have been loved syngur George Michael um eina  mammu, sum missir son sín. She thinks of when the boy was young All the battles she had won Just to give him life But now we meet to take him flowers And only god knows why Áh, teir kampar eg havi tikið fyri Benjamin. Áh tey stríð, eg havi vunnið fyri at tryggja honum tað lívið, hann fekk. Bæði við umheimin - men ikki minst við meg sjálva. Vit vunnu. Vit tryggjaðu honum eitt gott, ríkt, kærleiksfult, spennandi og mennandi lív. Vit stríddust - saman - fyri at víðka normarnar fyri tí "normala", vit stríddust fyri at gera vart við, at lívið er vert at liva - eisini hóast brek.  Men nú hittast vit á grøvini.  Bara gud veit hví.  For what's the use in pressing palms When children fade in mother's arms It's a cruel world We've so much to lose And what we have to learn, we rarely choose Hvat tað nyttar at biðja, tá børn kortini doyggja í favninum á mammu síni?...

Eitt havi eg lært. Lívið snýr seg um relatiónir. Tað er líkamikið, hvat títt umdømi er. Hvar á karrierustiganum, tú ert. Hvussu skjótt, tú klárar at renna eitt hálvmarathon. Hvussu ofta útvarpið ringir til tín og biður teg viðmerkja ymisk viðurskifti. Hvussu nógv arbeiðstilboð, tú hevur fingið seinastu tíðina. Hvussu smáar klædnastøddir tú fært skrúvað teg niðurí. Alt hetta er so at siga líkamikið. Tað kann geva ein ávísan smakk, men tað er ikki týdningarmikið. Tá samanum kemur, er essensurin í lívinum tær relatiónirnar, tú hevur við onnur. Tí tá lagnan flúktar teg mitt í andlitið, og tú ikki megnar at standa, men legst skerfløt, tá eru tað relatiónirnar, sum halda tær uppi. Sum verða tín orka at trekkja uppá, tá tú onga orku eigur sjálv. Tað eru tey, sum heldur enn at flýggja - tí hvør orkar at uppsøkja tey, sum hava mist eitt barn? - heldur nærkast. Tey, sum styjða teg tey tyngstu fetini. Tey, sum eru har. Gráta við tær. Fáa teg at flenna. Fiksa ting, sum tú ikki eins...

- Nú er nakað tómt, ha, spyrja tey og sipa til fysiska tómrúmið heima hjá okkum, nú Benjamin ikki er her longur. - So heilt ófatiliga tómt, svari eg og sipi til tómleikan innan í mær sjálvari. Tí ofta kenni eg meg mest av øllum sum eina sjokolátakanin. Eitt tunt og skroypligt skal, sum so dánt hongur saman útvortis, men sum er púra tómt innaní. Tað er ringt at lýsa tað. Men tað er ein einki-heit, eitt vacuum, eitt tómrúm. Eitt kensluleyst og lamsligið tómrúm, sum er eyðkent av meiningsloysi og líkagleði. Alt, sum altíð hevur havt týdning fyr, tykist nú líkamikið. Sum til dømis at gera mat, vaska klæði, fáa børnini í song til hampuliga tíð ella at avmarka skermtíðina. Nú er tað Burgerking og pizza líkasovæl sum nakað annað, tí eg makti ikki at gera mat. Klæðini verða vaskað, tá einki - absolutt einki - er eftir at fara í hjá gentunum. Eg kann nýta somu klæði aftur og aftur og aftur, tí tað er so fullkomiliga líkamikið, hvørjum eg eri í. Vit fara í song, tá vit eru móð, sova øl...

Benjamin doyði mánamorgunin 12. februar. Ein so strálandi vakran kavamorgun við bjartari sól. Eg lá í songini hjá honum allan morgunin. Helt um hann. Mussaði hann. Kíndi honum. Lat fingrarnar renna eftir vakra snýðinum aftur og aftur, so teir aldri skuldu gloyma, hvussu tað kennist at kína honum. Vit sótu hjá honum allan dagin. Merktu, hvussu hann kólnaði. Stívnaði. Sóu, at hann var farin. Seint um kvøldið fóru vit heim. Eg kláraði ikki at vera í mínum egna kroppi. Rúmtist ikki. Fekk ikki luft. Hevði ikki sovið síðani leygarnáttina. Gekk og mól. Fekk ikki sovið. Fekk ikki verið vakin.  Fekk ikki verið til. Rópti til Gud. HVAR ERT TÚ?? HVÌ ERT TÙ IKKI HER?? TÚ HEVUR LOVAÐ AT HJÀLPT MÆR - AT BORIÐ MEG GJØGNUM TYNGSTU LØTURNAR. HVAR ERT TÚ NÚ, GUD?? Tók Bíbliuna. Benjaminsa Bíbliu. Blaðaði upp. Onkustaðni, tilvildariligt. Segði við Gud, at nú mátti hann vísa mær, at hann var har. Og einki "dagar tínir eru taldir í móðurlívi- fjas" tí tað maktaði eg ikki. ...

Bara tveir dagar eftir jarðarferðina hjá Benjamin kom spurningurin, sum eg longu hevði vent í høvdinum. Hvat svarar man uppá spurningin um, hvussu nógv børn man eigur, tá man eigur trý, men eitt teirra ikki er her longur? Tað var í einum føðingardegi, har eg hevði trekt meg inn á wc, har yngsta dótturin og ein smágenta, sum eisini var har, spældu. - Ert tú mamma hennara? - Ja. - Eigur hon nakra systur? - Ja. Hon eigur eina systur, sum eitur Òluva Lín og er trý ár. - Eigur hon nakran beiggja? Og hvat sigur man so? - Ja, svaraði eg. Hon eigur ein stóran beiggja, sum er 12 ár. Men hann er ein eingil í himlinum hjá Jesuspápa. Smágentan hugdi uppá meg og tað var tøgn í nøkur fá sekund. - Varð hann sjúkur? - Ja, hann bleiv knappliga sjúkur. Og so doyði hann. - ókey. Og so spældu tær víðari. Hendan fyrsta ferðin gekk rímiliga væl. Tí tað var eitt barn, og børn eru opin. Men hvat sigur man við vaksin? Sum verða illa við og tikin á bóli. Eigi eg nú tvey børn? Nei -...

Her eru ymsar útsagnir, sagdar í sambandi við Benjamin. Seinastu dagarnar eru tær runnar fram fyri meg: »I lever i en stjernetid. En stjernetid. Husk det.« Danskur yvirlækni í mai 2017, eftir at Benjamin var opereraður, og vit øll vóru um hann á intensiv, har hann lá eftir operatiónina. Eg lá og helt um Benjamin, sum svav, á fótalagnum lá Óluva Lín og svav, í stólinum beint við síðunar av seingini sat Ragnar og svav - og í einum vogni fyri endan av seingini lá Vársól og svav. Yvirlæknin kom inn at hyggja til Benjamin. Hann smíltist. Segði seg síggja, at Benjamin hevði tað gott, og fór avstað aftur. Vendi sær í hurðini og segði omanfyri endurgivna sitat. En stjernetid. Husk det! Havi so ofta síðani hugsað um hesi orðini, tá tað hevur verið rokaligt her heima. Ja, av sonnum ein stjørnutíð! »Jeg ville bare lige sige hej til jer. Jeg har lige fået en datter, der sandsynligvis vil være multihandicappet. Men jeg må lige sige, at jeg har fået håb og gå-på-mod af at se jer. Så tak!«...